یزدفردا : در زمان هایی نه چندان دور، مردم ایران برای استقبال از ماه رمضان آداب و آیین بخصوصی داشتند. آدابی چون نقاره زنی، کلوخ اندازون، ، خاك گيري، بازسازي و نوسازي مساجد و قالي هاي آنها، ريزه خواني و مناجات خواني.
هرچند هنوز گوشه هایی از این آداب و رسوم هنوز در برخی مناطق به چشم می خورد اما به نظر می رسد زندگی شهری و اقتضائات آن مجال پرداختن به این سنت های زیبا را از مردم این دیار ستانده است.
آیین زیبای نقاره زنی در شب حلول ماه رمضان یکی از سنت هایی است که از زمان ایران باستان رواج داشته و پس از ورود اعراب به ایران رنگ و بوی اسلامی به خود گرفته است. سال گذشته به مناسبت حلول ماه رمضان، پس از مدت ها بار ديگر سنت نقاره زني احيا شد تا مردم امروز را به تامل در دقايق مناسك و رسوم گذشته وادارد.
مراسم نقاره زني با طبالي همراه است و انسان با شنیدن نوای آن حس مي كند حتي در موسيقي كوبشي ايراني نيز حسي حزين سيلان دارد، صدا با گوش جان ها آشناست و ياد غم غريبي را در دل زنده مي كند.
دكتر «اردشير صالح پور» مدرس دانشگاه هنر درباره سنت «نقاره زني» مي گويد: «سنت نقاره زني به ايران باستان باز مي گردد، حرمت و تقدس خورشيد همواره براي ايرانيان مد نظر بوده و هر گاه هنگام غروب خورشيد به چاهسار مغرب فرو مي رفته همواره از بيم اين كه مبادا برنيايد، تشويشي در دل آنها ايجاد مي شد و براي ازدياد نور و بركت خورشيد، شروع به نقاره زني مي كردند. بعدها همواره در كسوف و خسوف هم بر طبل هاي برنجي مي كوفتند و اين تصور عاميانه را داشتند كه خورشيد در خلق اژدهاي شب فرو رفته و شب دارد او را مي بلعد .»
وي با اشاره به تاريخ و قدمت برگزاري اين مراسم از قول هرودوت، مورخ يوناني مي افزايد: «نقاره زني به هنگام جنگ يكي از سنت هاي رايج هخامنشيان بوده و در دوره ساسانيان با كرنا نوازي همراه بوده است. پس از اسلام، ديلميان اولين حكومت اسلامي هستند كه خلفاي بغداد را وادار مي كنند از آيين نقاره نوازي به گاه اذان و شامگاه و صبحگاه استفاده كنند و اين نخستين آميزه فرهنگ ايراني و اسلامي است. اين سنت تداوم پيدا مي كند و اين دو نوبت نوازي (شامگاه و صبحگاه) به سه نوبت و چهار و پنج نوبت مي رسد .»
دكتر صالح پور در ادامه با اشاره به اين كه اين سنت تا قرن دهم كم كم فراموش شد، به احياي مجدد آن در دوره صفويان اشاره مي كند و مي افزايد: «در دوره صفويان كه يك حكومت مذهبي سر كار مي آيد از نقاره زني براي تهييج لشگر استفاده مي شود. در دوره قاجار شاهد توجه جدي به نقاره زني هستيم كه در ميدان ارگ سلطنتي ناصرالدين شاه سر در نقاره اي است كه آن جا نقاره مي نواختند .»
سال گذشته به مناسبت افتتاح سر در باغ ملی و همزمانی آن با حلول ماه مبارک رمضان نقاره نواخته شد. آیا این سنت زیبا تداوم پیدا می کند؟
مراسم پيشواز در شهرستان ها
شهرستان هاي ايران هر كدام سنت ها و آيين هاي ويژه اي براي ماه مبارك رمضان دارند.
«ابوالقاسم فقيري» محقق فرهنگ عامه در اين مورد به آداب مردم شيراز اشاره مي كند: «شيرازي ها، آخرين جمعه ماه شعبان را كلوخ اندازون گويند. در اين روز رسم است كه مردم دسته دسته به گردشگاه هاي اطراف شهر مي روند و آن روز را با خوشي به شام مي رسانند. چون باور دارند كه ماه مبارك رمضان، ماه عبادت است و در اين ماه تنها بايد عبادت كرد.»
از چند روز مانده به ماه رمضان، بعضي از خانواده ها نذر دارند و افطاري مي دهند و بيشتر میهماني ها به شكل افطاري برگزار مي شود. همچنين رسم است كه پس از افطار، مردم به ديد و بازديد مي روند و گاهي تا وقت سحر دور هم مي نشينند، صحبت مي كنند و شب چره اي شامل تنقلاتي مانند رنگينك، زولبيا و باميه مي خورند.»
در همين شيراز، خانواده هايي كه دختري را شوهر داده باشند، در اولين ماه رمضان پس از عروسي، خود را موظف مي دانند تا افطاري كاملي به نام «روز والون» تهيه كنند و همراه با گلي براي عروس بفرستند، در شيراز از هر نوع هديه عروس را گلي مي گويند. «رمضان خواني» يا «الله رمضوني» نیز يكي از سرگرمي هاي بچه ها و جوانان در ايام ماه مبارك رمضان در برخي از مناطق كشور است .
دكتر «محمد مهدي ناصح» درباره نحوه اجراي اين رسم در خراسان به ويژه در شهر بيرجند چنين توضيح مي دهد: «كودكان و نوجوانان در ايام ماه رمضان در گروه هاي مختلف و تحت سرپرستي يك نفر به در منازل مي روند و با خواندن شعرهايي، از صاحب خانه تقاضاي شيريني و خوردني مي كنند، شعرهايي كه در اين مراسم خوانده مي شود به نام رمضاني مشهور است و معمولا توسط سرگروه خوانده مي شود .»
مردم گيلان چند روز قبل آغاز ماه مبارک رمضان با روزه دارى به پيشوازاين ماه مبارک مى روند که در اصطلاح محلى به آن آيين« پيشاشو » گفته می شود. درماه مبارک رمضان سفره خانواده هاى گيلانى نيز نسبت به ماههاى ديگر سال تغييرمى کند و غذاهاى مقوى جاى غذاهاى کم پروتئين را می گيرد. بسيارى از خانواده هاى گيلانى در اين ماه براى افطار يک نوع شيرينى محلى تهيه می کنندکه به آن "رشته و خوشکار" می گويند. در پخت اين نوع شيرينى ازآرد برنج ، شکر ، مغز گردو و ادويه جات معطر استفاده می شود و استفاده از آن به دليل برخوردارى از گلوکز و پروتئين گياهى موجود در مغر گردو بسيار نيرو بخش است. غذاهاي ماه رمضان در هر گوشه از ايران زمين، مردم هر خطه در ماه رمضان، غذاهاي خاصي مي پزند و براي افطار و سحر تدارك ويژه اي مي بينند.
«سيد احمد وكيليان» مدير مسئول فصلنامه «فرهنگ مردم» در اين باره مي گويد: «زماني كه هنوز دكان نانوايي در شهرها نبود، مردم در خانه ها نان مي پختند، به طور مثال در شهر اصطهبانات فارس، هفت نوع نان مانند نان هاي جو، ذرت و بلوط براي سحر و افطار طبخ مي شد كه از نان هاي سبك تر براي افطار و از برخي ديگر براي سحر استفاده مي كردند. همچنين در اين شهر هفت نوع اشكنه نيز براي ماه رمضان پخته مي شد مانند اشكنه هاي شمبليله، بابونه، گشنيز، باقلا و ......
وي مي افزايد: «آتش نيز يكي از غذاهاي سنتي ماه رمضان است و انواع مختلفي دارد. آش بي بي سه شنبه در جهرم فارس، آش روزه در برد سير كرمان،‌ آتش قره ميخ دردره گز خراسان و آش قونبيد در قم، هر يك به شكل و شيوه خاصي پخته مي شود.» از ديگر غذاهاي ماه رمضان مي توان از آبگوشت مرغ در كازرون، برنج بلغور در كالتان، پشت اسمي در جهرم، پنير كوزه در قزوين،ته تالي در اراك، ترشي تره در كته سر خمام، تيره در سهران طالقان، چنگال لور در اصطهبانات فارس و حلالي در اسماهور اليگودرز نام برد. همچنين ايماج از جمله خوراكي هاي سفره افطار در قزوين است كه با خرده هاي نان خشك، پنير و گردو درست مي شود .
آداب ترکمن ها در ماه رمضان
ترکمن ها در ایام ماه مبارک رمضان آداب و رسوم مخصوص خود را برگزار می کنند. آداب و رسومی چون؛ نماز تراویح، روز خانه تکانی، روز شیرینی پزان و نماز عید سعید فطر که خود آیین ویژه ای دارد.
یکی از جالب ترین رسوم ترکمن ها، تهیه جهیزیه دختران در شب های ماه مبارک است. در این شب ها دختران جوان و دم بخت ترکمنی تا سحر بیدار می مانند و به دوخت و دوز جهیزیه مشغول می شوند. هر دختر باید 40 عدد پیراهن بلند ترکمنی و 40 عدد «نقش بالاق» یا شلوار هفت تکه ترکمنی به عنوام جهیزیه به خانه شوهر ببرد و همه این ها را باید با دست های خود دوخته باشد.
همچنین در شب های قدر برای دخترانی که تازه نامزد شده اند و یا نوعروسانی که پیش از ماه مبارک رمضان به خانه بخت رفته اند شیرینی مخصوصی فرستاده می شود. علاوه بر این در شب «یا رمضان» امام جماعت مسجد یا یکی از طلبه ها همراه گروهی از جماعت به خانه ها سر می زند و مقابل در هر خانه 3 بار غزل مخصوص شب قدر را می خواند. 

روز "كلوخ‌ اندازون" سنت اردكاني‌ها در آخرين روز ماه شعبان است

دبير انجمن ميراث كهن اردكان روز "كلوخ‌ اندازون" را از مراسم سنتي مردم اردكان در آخرين روز ماه شعبان عنوان كرد كه مردم در اين روز به تفريح‌گاه رفته به خوردن و آشاميدن مفصل مي‌پردازند.
نادر پیری اردکانی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ایسنا)-منطقه يزد در اردكان؛ در رابطه با سنت مردم اين شهرستان و آداب و رسوم آنان در ماه مبارک رمضان اظهار داشت: مردم اردکان آخرین روز شعبان را روز "کلوخ اندازون" می نامند كه مردم شهر به سبب در پيش رو بودن آغاز ماه مبارك رمضان به خوردن و آشاميدن در تفريح‌گاه مي‌پردازند تا در ماه مبارک رمضان خوردنی هوس نکنند كه این سنت، امروزه بسیار کمرنگ شده است.
وي ادامه داد: با شروع ماه مبارک رمضان، دیگر عروسی برپا نمي‌شود و معمولاً به بعد از رمضان موکول می‌شود. البته امروز مثل گذشته پایبند به این سنت نیستند. صله ارحام آغاز می‌شود و معمولاً بزرگترها به دیدن کوچکترها می‌روند.
وی افزود: مراسم ختم اموات نیز شب‌ها برگزار می‌شود تا صاحب عزا بتواند در مراسم ختم به خیرات بپردازد.
پيري افزود: همین که ماه رمضان آغاز می‌شود، تلاوت قرآن در هر کوی و برزن رونق می‌گیرد. مساجد جامع، کوشکنو و حاج محمد حسین پررونق‌ترین مساجد جهت قرائت قرآن می‌شود. حتی مساجد محلی که در طول سال معمولاً غریب هستند؛ را با آب و جارو می‌شویند و میزبان پیران و جوانان محلی می‌شوند، در این ماه چراغ هیچ مسجدی خاموش نمی‌ماند.
دبير انجمن ميراث كهن اردكان ختم قرآن را سنت دیرینه مردم اردکان دانست و گفت: گاهی برخی از این فرصت بهره می‌برند و در چند قرائت خانه شرکت می‌کنند.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا